گزگز کردن دست و پا احساسی است که همه ما در طول زندگی خود آن را تجربه کرده ایم، شاید بعد از نشستن طولانی مدت، یا هنگام بیدار شدن از خواب. اما وقتی این احساس تکراری و مداوم شود، دیگر نباید آن را نادیده گرفت. گزگز کردن، در ظاهر بی‌ضرر به نظر می‌رسد، ولی می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی تری در بدن باشد.
گزگز کردن دست و پا یا آنچه در پزشکی به نام «پارستزی» شناخته می‌شود، به حالتی گفته می‌شود که فرد در پوست یا زیر پوست خود احساس غیرطبیعی مانند سوزن سوزن شدن، بی حسی یا مورمور شدن دارد. این احساس معمولاً در نواحی انتهایی بدن مانند انگشتان دست، پا، بازوها یا ساق پا رخ می‌دهد و ممکن است موقت یا مزمن باشد.
در حالت عادی، وقتی یک عصب تحت فشار قرار می‌گیرد یا جریان خون در یک ناحیه قطع می‌شود، پیام های عصبی به درستی منتقل نمی‌شوند و باعث ایجاد این احساس عجیب می‌گردند. البته این حالت اگر کوتاه مدت باشد، معمولاً خطرناک نیست. اما اگر این احساس به صورت مداوم یا با الگوهای خاصی ظاهر شود، احتمال وجود بیماری های زمینه‌ای بیشتر است.
تفاوت گزگز کردن دست و پا با بی حسی
گزگز با بی حسی کامل یا درد مزمن تفاوت دارد. در بی حسی، فرد هیچ‌گونه حسی در ناحیه موردنظر ندارد، اما در گزگز حس ها اغلب زیادتر از حد معمول می‌شوند؛ نوعی تحریک عجیب و حتی ناخوشایند. از سوی دیگر، درد معمولاً همراه با سوزش یا تیر کشیدن است، ولی گزگز بیشتر شبیه به حرکت هزارپا روی پوست توصیف می‌شود.
علائم رایج همراه با گزگز دست و پا
احساس گزگز اغلب همراه با سایر نشانه‌هایی ظاهر می‌شود که می‌توانند سرنخ‌های مهمی درباره علت آن به ما بدهند. برخی از این علائم ممکن است موقتی و برخی دیگر نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشند.
احساس سوزن سوزن شدن
سوزن‌سوزن شدن از رایج‌ترین توصیف‌هایی است که افراد برای بیان گزگز استفاده می‌کنند. معمولاً زمانی که فشار روی یک عصب کاهش می‌یابد یا خون‌رسانی بهبود پیدا می‌کند، این حس به‌طور موقت شدت می‌گیرد و سپس از بین می‌رود. این علامت اگر به صورت مکرر و بی‌دلیل رخ دهد، می‌تواند نشانه اختلالات عصبی یا کمبودهای تغذیه‌ای باشد.
بی‌حسی یا ضعف عضلانی
در برخی موارد، گزگز با نوعی بی حسی همراه است؛ به طوری‌که فرد نمی‌تواند انگشتان خود را به‌درستی حرکت دهد یا حس آن‌ها را احساس کند. در صورت تداوم این حالت، احتمال آسیب به عصب‌های حرکتی نیز وجود دارد. این مشکل به‌ویژه در بیماران مبتلا به دیابت، ام‌اس یا کسانی که آسیب‌های نخاعی داشته‌اند، رایج‌تر است.
درد یا حساسیت شدید
اگر گزگز با درد شدید یا احساس سوزش همراه باشد، باید آن را جدی گرفت. این حالت ممکن است نشانه التهاب عصب ها یا سندرم‌های خاصی مثل سندرم رینود یا سندرم تونل کارپال باشد. به‌ویژه اگر این درد در شب یا هنگام فعالیت‌های خاصی مانند تایپ یا رانندگی شدت پیدا کند، باید سریعاً بررسی پزشکی انجام گیرد.
علل و عوامل خطر
برای درک بهتر گزگز، باید بدانیم چه عواملی می‌توانند باعث این حس ناخوشایند در بدن شوند. از مشکلات ساده تا بیماری‌های پیچیده، دلایل زیادی برای آن وجود دارد.
مشکلات عصبی (مانند نوروپاتی محیطی)
نوروپاتی محیطی به آسیب دیدن عصب‌های محیطی گفته می‌شود. این نوع آسیب معمولاً با گزگز، سوزش، درد و بی‌حسی همراه است. نوروپاتی می‌تواند ناشی از دیابت، مصرف طولانی‌مدت الکل، بیماری‌های خودایمنی یا حتی برخی داروها باشد. این حالت به‌ویژه در افراد مسن یا کسانی که سابقه بیماری‌های مزمن دارند، شایع‌تر است.
کمبود ویتامین‌ها به‌خصوص B12
ویتامین B12 نقش مهمی در حفظ سلامت سیستم عصبی دارد. کمبود آن می‌تواند باعث آسیب به غلاف میلین عصب‌ها شود که در نتیجه احساس گزگز و بی‌حسی به وجود می‌آید. این کمبود اغلب در گیاه خواران، افراد مسن یا کسانی که مشکلات گوارشی دارند دیده می‌شود. مکمل‌درمانی می‌تواند در این موارد بسیار مؤثر باشد.
دیابت و تأثیر آن بر عصب‌ها
دیابت یکی از مهم‌ترین دلایل گزگز مزمن است. بالا بودن قند خون به‌مرور زمان باعث آسیب به عصب‌های محیطی می‌شود. این آسیب‌ها معمولاً از پاها شروع می‌شوند و به‌تدریج به بالا گسترش پیدا می‌کنند. کنترل دقیق قند خون و مصرف داروهای مناسب می‌تواند مانع از پیشرفت این وضعیت شود.
سندرم تونل کارپال و سایر فشردگی‌های عصبی
در سندرم تونل کارپال، عصب مدیان که از طریق مچ دست عبور می‌کند تحت فشار قرار می‌گیرد. این حالت اغلب در افرادی که زیاد با کامپیوتر کار می‌کنند یا حرکات تکراری انجام می‌دهند دیده می‌شود. نشانه‌ها شامل گزگز، بی‌حسی و گاهی درد در انگشتان میباشد. در مراحل پیشرفته، نیاز به جراحی برای رفع فشار از روی عصب است.
مشکلات گردش خون
جریان ضعیف خون در اندام‌ها نیز می‌تواند باعث گزگز شود. اگر خون به‌درستی به نقاط انتهایی بدن نرسد، اکسیژن و مواد مغذی به عصب‌ها نمی‌رسند و احساس بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن به‌وجود می‌آید. این مشکل ممکن است ناشی از بیماری‌های قلبی، گرفتگی عروق یا فشار خون پایین باشد.
تشخیص علت گزگز کردن دست و پا
تشخیص دقیق علت گزگز برای انتخاب درمان مناسب ضروری است. پزشکان از روشهای مختلفی برای یافتن ریشه مشکل استفاده می‌کنند.
معاینه فیزیکی و سابقه پزشکی
اولین قدم در تشخیص، معاینه فیزیکی و گرفتن شرح حال دقیق از بیمار است. پزشک می‌پرسد که چه زمانی گزگز شروع شده، چه مدت طول می‌کشد، آیا با فعالیت خاصی ارتباط دارد و سایر علائمی که ممکن است وجود داشته باشد. این اطلاعات به‌تنهایی می‌تواند سرنخ‌های خوبی برای تشخیص فراهم کند.
آزمایش خون برای بررسی ویتامین‌ها و قند خون
یکی از آزمایش‌های اولیه برای بررسی گزگز، اندازه‌گیری سطح قند خون و ویتامین‌هاست؛ به‌خصوص ویتامین B12، فولیک اسید، آهن و منیزیم. قند خون بالا یا کمبود ویتامین می‌تواند مستقیماً بر عملکرد عصب‌ها تأثیر بگذارد.
تست‌های عصبی (EMG، NCV و…)
اگر پزشک به آسیب عصبی مشکوک باشد، ممکن است تست‌هایی مانند الکترومیوگرافی (EMG) یا بررسی هدایت عصبی (NCV) را درخواست کند. این تست ها میزان فعالیت الکتریکی عضلات و عصب‌ها را بررسی کرده و نشان می‌دهند که آیا عصب‌ها سالم هستند یا نه.
روشهای درمان گزگز کردن دست و پا
گزگز مداوم می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد و در برخی موارد نشانه‌ی مشکلات جدی‌تر است. بنابراین، درمان آن باید بر اساس علت اصلی انجام شود. درمانهای پزشکی معمولاً توسط پزشک عمومی، نورولوژیست (متخصص مغز و اعصاب) یا پزشک داخلی تجویز می‌شود و می‌تواند شامل دارو، مکمل‌ها و درمانهای تخصصی‌تر باشد.
داروهای تجویزی برای عصب‌ها
اگر گزگز به علت اختلالات عصبی یا نوروپاتی باشد، پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند که فعالیت عصبی را تنظیم کنند. این داروها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- داروهای ضد صرع مثل گاباپنتین یا پرگابالین که برای کاهش دردهای عصبی استفاده می‌شوند.
- داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای مانند آمی‌تریپتیلین که در دوز پایین برای کاهش حساسیت عصبی مؤثر است.
- مسکن‌های موضعی یا خوراکی که در کاهش دردهای همراه با گزگز نقش دارند.
باید توجه داشت که این داروها باید زیر نظر پزشک مصرف شوند، چراکه ممکن است عوارض جانبی مانند خواب‌آلودگی، افزایش وزن یا تداخل با سایر داروها داشته باشند.
مکمل‌های تغذیه‌ای (ویتامین‌ها، منیزیم و…)
یکی از دلایل شایع گزگز، کمبود مواد مغذی خاص است. کمبود ویتامین B12، ویتامین D، ویتامین E و منیزیم می‌تواند تأثیر مستقیمی بر سلامت عصب‌ها داشته باشد. در این صورت، مصرف مکمل‌های زیر توصیه می‌شود:
- ویتامین B12: به‌صورت قرص یا آمپول برای بهبود عملکرد عصب‌ها
- ویتامین D: برای کاهش التهاب و کمک به بازسازی بافت‌های عصبی
- منیزیم: برای کاهش اسپاسم‌های عضلانی و بهبود عملکرد عصبی
در بسیاری از موارد، فقط با اصلاح تغذیه و مکمل‌درمانی، بهبود قابل‌توجهی در گزگز ایجاد می‌شود.
فیزیوتراپی و توانبخشی عضلات و عصب‌ها
در مواردی که گزگز ناشی از فشار عصبی یا اختلالات اسکلتی-عضلانی باشد، فیزیوتراپی می‌تواند بسیار مفید واقع شود. فیزیوتراپیست با تمرین‌های خاص، ماساژ، تحریک الکتریکی و آموزش وضعیت صحیح بدن، می‌تواند به کاهش فشار روی عصب‌ها کمک کرده و عملکرد حرکتی اندام را بهبود بخشد. فیزیوتراپی برای بیمارانی که به دلیل سکته مغزی یا آسیب نخاعی دچار گزگز شده‌اند، کاملاً ضروری است.
متخصصان ما در کلینیک فیزیوتراپی فرشته در منطقه یک تهران خدمات تخصصی فیزیوتراپی برای درمان گزگز کردن دست و پا را ارائه می دهند.
